Το απόγευμα της Παρασκευής 22 Νοεμβρίου 2019, στην αίθουσα ‘’Φάρος’’ του Κέντρου Πολιτισμού του Ιδρύματος ‘’Σταύρος Νιάρχος’’, έλαβε χώρα η Τελετή Αναγόρευσης του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτη μας κ. Ευσταθίου σε Επίτιμο Διδάκτορα του Τμήματος Πληροφορικής της Σχολής Τεχνολογιών, Πληροφορικής και Επικοινωνιών του Πανεπιστημίου Πειραιώς.
Την εκδήλωση τίμησαν με την παρουσία τους ο Μακαριώτατος Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ.κ. Ιερώνυμος, ο επιχώριος Σεβ. Μητροπολίτης Πειραιώς κ. Σεραφείμ και αρκετοί ακόμα Αρχιερείς, δεκάδες κληρικοί, ο Γενικός Γραμματέας του Υπουργείου Παιδείας, ως εκπρόσωπος της Κυβέρνησης, κ. Γεώργιος Καλαντζής, εκπρόσωποι των Κομμάτων, Βουλευτές, πρώην Υπουργοί, αιρετοί της τοπικής αυτοδιοίκησης, δικαστικοί λειτουργοί, στελέχη των Σωμάτων Ασφαλείας, ακαδημαϊκοί, εκπρόσωποι φορέων, φοιτητές και πλήθος κόσμου.
Η εκδήλωση ξεκίνησε με ένα ποιοτικό μουσικό πρόγραμμα από την Ευρωπαϊκή χορωδία και το κιθαριστικό σύνολο του Μουσικού Σχολείου Σπάρτης.
Ακολούθησε προσφώνηση του Πρύτανη του Πανεπιστημίου Πειραιώς κ. Άγγελου Κότιου, ο οποίος, μεταξύ άλλων, έκανε ειδική αναφορά στην ιστορία της αναγόρευσης των επιτίμων διδακτόρων παρουσιάζοντας, μάλιστα, διεθνείς προσωπικότητες που φέρουν τον συγκεκριμένο τίτλο. Αναφέρθηκε, ακόμη, στους λόγους, για τους οποίους επέλεξαν να αναγορεύσουν τον Σεβ. Μητροπολίτη μας Επίτιμο Διδάκτορα υπογραμμίζοντας την σημαντική συμβολή του στον πολιτισμό και τα γράμματα, αλλά και το πλούσιο πνευματικό, φιλανθρωπικό και κοινωνικό του έργο.
Στη συνέχεια χαιρετισμό απηύθυνε ο Πρόεδρος του τμήματος Πληροφορικής καθηγητής κ. Γεώργιος Τσιχριντζής, ο οποίος αναφέρθηκε στο έργο του τμήματος, στα προγράμματα και τις διεθνείς διακρίσεις του. Ολοκληρώνοντας ευχαρίστησε θερμά τον Σεβ. Ποιμενάρχη μας για την τιμητική αποδοχή της πρότασης του τμήματος, ενώ του ευχήθηκε υγεία και μακροημέρευση, ώστε να συνεχίσει απρόσκοπτα το έργο αγάπης που επιτελεί με ζήλο και συνέπεια.
Η τελετή συνεχίστηκε με αναλυτική παρουσίαση του πολυποίκιλου έργου του Σεβασμιωτάτου από τον συμπατριώτη μας κ. Δημήτριο Βέργαδο, αναπληρωτή Πρόεδρο του τμήματος Πληροφορικής, αναπληρωτή καθηγητή και Διευθυντή του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών με τίτλο: ‘’Ψηφιακός Πολιτισμός, Έξυπνες Πόλεις, ΙοΤ και προηγμένες ψηφιακές Τεχνολογίες’’, ο οποίος είχε κάνει και την αρχική εισήγηση στην Σύγκλητο του Πανεπιστημίου για την αναγόρευση του Σεβ. Ποιμενάρχη μας.
Ακολούθησαν η Αναγόρευση με ανάγνωση των κειμένων του ψηφίσματος της Σχολής και η επίδοση του διπλώματος, των κειμένων του ψηφίσματος και της αναγόρευσης.
Παίρνοντας τον λόγο ο Σεβ. Μητροπολίτης μας κ. Ευστάθιος, εμφανώς συγκινημένος, ευχαρίστησε τον Πρύτανη, τη σύγκλητο και τα μέλη του Πανεπιστημίου Πειραιώς για την εξαιρετική τιμή. «Οι έπαινοι σας κ. Πρύτανη θα προσδιορίζουν την ευθύνη μου» τόνισε ο σεπτός Ποιμενάρχης μας, ενώ πρόσθεσε ότι η τιμητική διάκριση ανήκει στην Μητρόπολη Μονεμβασίας και Σπάρτης, αλλά «απλώνεται» και στην Εκκλησία της Ελλάδος. Ο Σεβ. Ποιμενάρχης μας στη συνέχεια ευχαρίστησε θερμά το Ίδρυμα ‘’Σταύρος Νιάρχος’’ για την προσφορά του χώρου, αλλά και της δεξίωσης, καθώς και όλους τους επίσημους προσκεκλημένους για την τιμητική παρουσία τους. Ακολούθως ανάγνωσε την εμπεριστατωμένη εισήγησή του, με θέμα: «Σκιαγράφηση της θέσης της Ορθόδοξης Εκκλησίας απέναντι στη σύγχρονη υπολογιστική και διαδικτυακή τεχνολογία». Ο Σεβασμιώτατος, αφού τεκμηριωμένα απέρριψε τη ρομαντική απαισιοδοξία και την τεχνοκρατική υπεραισιοδοξία ως στάσεις απέναντι στη αλματώδη σύγχρονη τεχνολογική πρόοδο της Πληροφορικής, ανέπτυξε την πρόταση της ρεαλιστικής αισιοδοξίας που καταθέτει η Εκκλησία μας. Ολοκληρώνοντας υπογράμμισε ότι η σωστή διαχείριση του δαιδαλώδους ψηφιακού κόσμου και η επακόλουθη αποφυγή των επιζήμιων εκφάνσεών του είναι κατά βάση συνάρτηση της αναγνώρισης και της συνειδητοποίησης της αξίας του μέτρου και των κανόνων, της εγκράτειας και της αυτοπειθαρχίας, της κριτικής και διακριτικής στάσης στο πολυκύμαντο πλαίσιο της καθημερινής μας συμπεριφοράς. Στη διαμόρφωση τέτοιων, ανθεκτικών και ισορροπημένων προσωπικοτήτων, που φέρουν βαθύ το αίσθημα της ευθύνης, επιβάλλεται να αποβλέπουν κατά προτεραιότητα οι θεμελιώδεις φορείς της διαπαιδαγώγησης (οικογένεια, Εκκλησία, Σχολείο, Μ.Μ.Ε.), αν, βέβαια, επιθυμούμε μία βιώσιμη και θαλερή ανθρώπινη κοινωνία.
Με την ολοκλήρωση της τελετής, ο Μακαριώτατος Αρχιεπίσκοπος κ.κ. Ιερώνυμος, μιλώντας σε δημοσιογράφους, χαρακτήρισε όμορφη και ενδιαφέρουσα την εκδήλωση τονίζοντας πως η τιμητική αυτή διάκριση δεν αφορά μόνο στον Σεβ. Μητροπολίτη Μονεμβασίας και Σπάρτης, αλλά και στην Εκκλησία, τον τόπο, την Πατρίδα και την ίδια την επιστήμη, ενώ συνεχάρη το Πανεπιστήμιο Πειραιώς για την εν λόγω πρωτοβουλία.
Στον επίλογο της βραδιάς παρατέθηκε δεξίωση, η οποία ήταν μία ακόμα ευγενική προσφορά του Ιδρύματος “Σταύρος Νιάρχος”.
Ακολουθεί η εισήγηση του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτη μας κ. Ευσταθίου, με θέμα: «Σκιαγράφηση της θέσης της Ορθόδοξης Εκκλησίας απέναντι στη σύγχρονη υπολογιστική και διαδικτυακή τεχνολογία»
Είναι γεγονός αδιαμφισβήτητο ότι από τον «πόλεμο των άστρων», που κυριάρχησε κατά το πρόσφατο παρελθόν, σήμερα έχουμε περάσει στον «πόλεμο» της πληροφορίας. Η αλματώδης και αξιοθαύμαστη ανάπτυξη των υπολογιστικών και διαδικτυακών τεχνολογιών έχει εισαγάγει καθοριστικές αλλαγές σε πλείστους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας και έχει μετασχηματίσει εκ βάθρων τον τρόπο ζωής του σημερινού ανθρώπου. Το διαδίκτυο εξαπλώνεται ραγδαία και έχει εξελιχθεί σε φυσική επέκταση του εργασιακού περιβάλλοντος και όχι μόνο. Ακόμη με καλπάζοντα ρυθμό η Πληροφορική πλησίασε και τους μικρούς μαθητές της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης. Πολλές οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης αναφέρονται στην προώθηση της Πληροφορικής στα Σχολεία των Χωρών -Μελών. Η Πολιτεία στη Χώρα μας κάθε χρόνο προσθέτει νέους υπολογιστές στα σχολεία, ώστε όλο και περισσότεροι μαθητές να έχουν πρόσβαση στην Πληροφορική.
Άλλοι γοητεύονται από τις νέες δυνατότητες και άλλοι τις βλέπουν με καχυποψία η ακόμη ως απειλή. Μας ανησυχεί η επιχειρηματολογία μερικών φανατικών «τεχνοφιλικών» η μας προβληματίζει η πεσιμιστική-«τεχνοφοβική» θέση που δημοσιεύτηκε εσχάτως σε περιοδικό μεγάλης κυκλοφορίας, ότι δηλαδή «η τεχνολογία δίχως όρια ίσως συναποτελέσει μια μορφή «Αρμαγεδδώνα» για την πολιτισμική και πνευματική παράδοση του ανθρώπου. Η ανεπίγνωστη κατάχρηση της τεχνολογίας ίσως σημάνει τον μελλοντικό αφανισμό του, εφόσον έχει εισβάλει στην καθημερινότητά του, στις δουλειές του, ακόμη στον νου και στην ψυχή του». Οι πάντες όμως με τον έναν η τον άλλο τρόπο τη χρησιμοποιούμε καθημερινά.
Είναι βέβαια γνωστό ότι η χρήση των πολιτισμικών επιτευγμάτων, όπως η τεχνολογία, εγείρει κοινωνιολογικά, ηθικά, ψυχολογικά, φιλοσοφικά και θεολογικά ζητήματα. Ειδικότερα, το δίπολο-δίλημμα «πίστη η επιστήμη», που ταλάνισε για αιώνες την ανθρώπινη σκέψη, ασυναίσθητα υπαγορεύει και διατυπώνει ερωτήματα στους σύγχρονους ανθρώπους, στους εκτός αλλά και στους εντός της Εκκλησίας ευρισκομένους και μάλιστα στη νέα γενιά, που αποτελεί «ομάδα ηυξημένου κινδύνου». Η απάντηση, όμως, στα ερωτήματα που θέτει η χρήση της τεχνολογίας δεν μπορεί να κινείται στο λαθεμένο δίπολο «μαύρο η άσπρο», «πίστη η επιστήμη». Αν μπούμε σ’αυτήν τη λογική, τότε είμαστε υποχρεωμένοι να απορρίψουμε είτε την τεχνολογία στο σύνολό της ως έργο σατανικό είτε την πίστη ως αναχρονιστική και εξωπραγματική.
Υπάρχει άραγε κανείς που απορρίπτει τα επιτεύγματα της αρχιτεκτονικής η που δε βλέπει τηλεόραση η που δεν αποδέχεται την ιατρική επιστήμη η που θεωρεί τον ηλεκτρισμό ως δαιμονικό εφεύρημα; Και μόνο η αναφορά στα ενδεικτικά αυτά ερωτήματα καταδεικνύει πόσο εξωπραγματικός και ολέθριος είναι αυτός ο τρόπος σκέψης και πόσο βλαπτικές οι συνέπειές του. Και είναι ολέθριος, γιατί όποιος εγκλωβιστεί σ αὐτόν καταδικάζει, χωρίς υπερβολή, τον εαυτό του να ζήσει στην εποχή των σπηλαίων. Είναι και εξωπραγματικός, γιατί, εάν ερευνήσει τη Γραμματεία, τη φιλοσοφική και τη χριστιανική, θα διαπιστώσει την παντελή απουσία τέτοιου τρόπου σκέψης, θα βεβαιωθεί μάλιστα και για την καταδίκη τέτοιας προσέγγισης από μεγάλου διαμετρήματος επιστήμονες.
Θα ήταν εξάλλου ατόπημα σοβαρότατο η αμφισβήτηση του γεγονότος ότι η Τεχνολογία αυτή καθαυτήν και τα επιτεύγματά της βασίζονται σε υψηλά επιτεύγματα του Πνεύματος η πιο εμφαντικά είναι υψηλά και «ευγενή» Πνευματικά πονήματα. Όσοι απορρίπτουν την παραπάνω αλήθεια δεν έχουν συνειδητοποιήσει επαρκώς το πόσο ευφυείς και ρηξικέλευθες ιδέες, τι υψηλές εμπνεύσεις του νου βρίσκονται πίσω από τα κρίσιμα σύγχρονα τεχνολογικά δημιουργήματα κατεξοχήν της Πληροφορικής. Δεν έχουν κατανοήσει ότι υπάρχει από αξιοπρόσεκτη έως εμβληματική «πνευματικότητα» πίσω από τη φαινομενικά «ψυχρή» ηλεκτρονική τεχνολογία, όπως αυτή «ενηλικιώνεται» μέσα στην επιστημονική κοιτίδα της Πληροφορικής.
Η θρησκεία και ο πολιτισμός δεν είναι μεγέθη άσχετα η και αντιμαχόμενα. Είναι δύο αυτοτελείς θεσμικές περιοχές που συμπορεύονται στην ιστορία, αλληλεπιδρούν, διαμορφώνουν νέα σχήματα και έπειτα αποδέχονται τις θετικές η αρνητικές παρεμβάσεις αυτών των σχημάτων σε μία πορεία πολιτιστικού εξελικτισμού.
Oι πολιτισμοί οικοδομούνται, όταν συναντηθεί το εγώ με το εσύ, ώστε να γίνει το εμείς. Σ αυτήν τη συνάντηση καθοριστικά συντελεί η χριστιανική θρησκεία, που ανακαλεί την πεπτωκυία φύση στο αρχαίο κάλλος και προσανατολίζει τον άνθρωπο στον εσωτερικό του κόσμο.
Ο «πρώτος εν ημίν εργάτης και τεχνουργός» (ευχή ακολουθίας επί τη ενάρξει κοινωφελούς έργου), ο Κύριός μας, είναι άλλωστε Εκείνος που διέσπειρε στον κόσμο Του τις δυνάμεις εκείνες τις οποίες η επιστήμη ανακαλύπτει, αγωνίζεται να ελέγξει και να κατανοήσει χάριν της πολιτισμικής προόδου.
Περαιτέρω, η επιστήμη σύμφωνα με τη διδασκαλία της Αγίας Γραφής και τη θεοφώτιστη σκέψη των πνευματοφόρων Αγίων Πατέρων αποτελεί δώρο του Θεού στον άνθρωπο και ιδιαίτερη ευλογία Του. Ενδεικτικά αναφέρει «Τίμα ιατρόν, προς τας χρείας αυτού τιμαίς αυτού, και γαρ αυτόν έκτισε Κύριος·» (Σοφ. Σειρ. 38,1) . Λέγει εξάλλου χαρακτηριστικά ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος «η απέραντη έκταση του ουρανού που γυρίζει κυκλικά, στολισμένη μέσα σε πολλούς κόσμους, είναι ο λαμπρόφωνος κήρυκας με τα βουβά λόγια της τέχνης, που στέριωσε αυτό το σύμπαν και το συνέθεσε αρμονικά, για να εννοήσουν οι άνθρωποι, με όσα φαίνονται, τα αφανή, διότι βλέποντας κάποιος ένα ψηλό κτήριο βλέπει τον κτίστη, και το πλοίο είναι σιωπηλός διαγγελέας του ναυπηγού»(Έπη εις ετέρους, ποίημα ζ , προς Νεμέσιον Ε.Π.Ε. 11,116, Γρηγοριανόν Ταμείον). Ο Μέγας Βασίλειος επίσης γράφει: «Ο κόσμος τεχνικόν εστι κατασκεύασμα. Προκείμενον πάσιν εις θεωρίαν, ώστε δι αὐτοῦ την του ποιήσαντος αυτόν σοφίαν επιγινώσκεσθαι …..εποίησεν ως αγαθός το χρήσιμον, ως σοφός το κάλλιστον, ως δυνατός το μέγιστον»(Εις την εξαήμερον Α , Ε.Π.Ε. 4 44-46, Βασιλειανόν Ταμείον).
Στο πλαίσιο της σχέσης θρησκείας- πολιτισμού κομβική θέση κατέχει η ορθοδοξία. Η ορθόδοξη Εκκλησία μας είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένη με τον πολιτισμό, γιατί Εκκλησία που δεν παράγει πολιτισμό είναι οργανισμός χωρίς ζωή. Με λίγα λόγια και παρά τις παρανοήσεις από τη δυτική διανόηση, η ορθοδοξία βρίσκεται στο μεταίχμιο πολιτισμών. Συνθέτει γόνιμα χαρακτηριστικά Ανατολής και Δύσης. Στον δικό μας χώρο κυριαρχεί η προσωποκεντρική θεώρηση της σωτηρίας, η προαγωγή του προσώπου. Η Ορθοδοξία έχει έλθει σε δημιουργική επαφή με πολλούς πολιτισμούς, γι αυτό αποτελεί γέφυρα πολιτισμών. Από τη φύση της εμπεριέχει στοιχεία οικουμενικού πολιτισμού που αγκαλιάζει δεδομένα άλλων πολιτισμών χωρίς φόβο, χωρίς απώλεια της ταυτότητας. Η Ορθόδοξη Εκκλησία, παρούσα ενεργητικά στην ιστορία, παρενέβη και στον παγκόσμιο πολιτισμό και άφησε ανεξίτηλα και καθοριστικά τα ίχνη της.
Mέσα από τη σχέση του Θεού με τον άνθρωπο και του ανθρώπου με τον Θεό δημιουργήθηκαν ιερές τέχνες, συμβολισμοί, αντικείμενα, χώροι, ποιητικά έργα, καλλιτεχνήματα που λειτουργούν ως ενισχυτές και προβολείς του θείου μηνύματος στην οικουμένη. Η γραφή, οι τέχνες, η τεχνολογία, η μηχανική, το θέατρο, η τυπογραφία, οι επικοινωνίες, τα μέσα μεταφοράς, όλα τέθηκαν στην υπηρεσία του Ευαγγελισμού του ανθρώπου, ακόμη και στην εξυπηρέτηση των αναγκών του, πνευματικών και υλικών.
Θυμίζω και τα Μοναστήρια μας, που διέσωσαν εργαλεία και κειμήλια μηχανικά, αρχιτεκτονικά, ιατρικά, αξιόλογες βιβλιοθήκες και αναρίθμητα χειρόγραφα κωδίκων που αναφέρονται στην πρόοδο και τα επιτεύγματα και των θετικών επιστημών. Δεν πρέπει, ακόμη, να λησμονούμε ότι πολλοί διδάσκαλοι που έδωσαν γνώσεις θετικών επιστημών στο υπόδουλο γένος μας ήταν κληρικοί η λαϊκοί κοντά στην Εκκλησία ευρισκόμενοι η τα σχολεία στα οποία διδάσκονταν οι προχωρημένες αυτές γνώσεις ήταν υπό την προστασία και εποπτεία της Εκκλησίας. Ενδεικτικά αναφέρω τον Ευγένιο Βούλγαρη, ανώτερο κληρικό, παιδαγωγό και διαπρεπή στοχαστή του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, τον Αρχιεπίσκοπο Νικηφόρο Θεοτόκη, ο οποίος στο μέσο του 18ου αι. άνοιξε δική του σχολή στην Κέρκυρα, όπου δίδασκε μια ευρεία ποικιλία μαθημάτων, όπως ελληνική και ιταλική λογοτεχνία, γραμματική, γεωγραφία, ρητορική, φυσική, μαθηματικά, φιλοσοφία, και τον Νεόφυτο Βάμβα, δάσκαλο του Γένους και εκπρόσωπο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού.
Σήμερα μάλιστα συναντάται ο γιατρός και ο εξομολόγος στο προσκέφαλο του ασθενούς. Η Εκκλησία της Ελλάδος, εξάλλου, δε δίστασε το 2000 να πραγματοποιήσει στην Αθήνα Συνέδριο διεθνές με θέμα τις εξελίξεις στις επιστήμες αιχμής και ν ἀκούσει τις απόψεις οτρηρών ειδικών επιστημόνων. Πέραν αυτών με επανειλημμένα ανακοινωθέντα η Ι. Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος εκφράζει την ικανοποίησή της για τις κατακτήσεις της επιστήμης και της τεχνολογίας, αλλά και καταγράφει και επισημαίνει ταυτοχρόνως τους κινδύνους για την κοινωνία, όταν το ήθος και ο πολιτισμός δε συμβαδίζουν με τις κατακτήσεις της. Ειδικά μάλιστα για την Πληροφορική όχι μόνο χαίρεται, αλλά τη χρησιμοποιεί για το ποιμαντικό της έργο και για την αποτελεσματικότερη λειτουργία των υπηρεσιών της. Επίσης, προ μηνός περίπου στο πλαίσιο της τακτικής συνεδρίας της ιεραρχίας αφιερώθηκαν δύο από τις τέσσερις εισηγήσεις εκλεκτών και καταξιωμένων Σεβασμιωτάτων Μητροπολιτών σε θέματα σχετικά με τη σύγχρονη τεχνολογική πρόοδο. Συγκεκριμένα ο Σεβ. Μητροπολίτης Μεσογαίας κ. Νικόλαος ανέπτυξε το θέμα «Τεχνητή Νοημοσύνη, πόσο ευφυής και πόσο σοφή;» και ο Σεβ. Μητροπολίτης Ιωαννίνων κ. Μάξιμος παρουσίασε το θέμα «Οι συνέπειες της ψηφιακής τεχνολογίας και ευρύτερα του τεχνολογικού πνεύματος στον ρόλο και την αποστολή της Εκκλησίας».
Είναι ακόμη αξιομνημόνευτο το παράδειγμα της Εκκλησίας της Αλβανίας με τα σχολεία, τις τεχνικές σχολές, τα πανεπιστημιακά τμήματα και τις λοιπές κοινωνικές δομές με χρήση της πιο προηγμένης τεχνολογίας στον ιατρικό τομέα. Στο πολυσχιδές έργο της περιλαμβάνεται και ένα υπερσύγχρονο υδροηλεκτρικό εργοστάσιο, που εγκαινιάστηκε πρόσφατα από τον Μακ. Αρχιεπίσκοπο κ. Αναστάσιο.
Επομένως, δεν αρνείται τον πολιτισμό η ορθόδοξη Εκκλησία. Τον καταφάσκει, τον καλλιεργεί, τον τροφοδοτεί αξιακά. Τον υιοθετεί, αλλά δεν τον απολυτοποιεί. Η αλήθεια και η ομορφιά συμπορεύονται. Στο πλαίσιο αυτό ποτέ η επίσημη ορθόδοξη Εκκλησία δεν αντιπαρατάχθηκε με την εξέλιξη των επιστημών και της τεχνολογίας, ούτε φοβήθηκε την πρόοδό τους. Οι μεμονωμένες επιφυλάξεις ελαχίστων εκ του χώρου των κληρικών η λαϊκών απλώς επιβεβαιώνουν τον κανόνα.
Δύο αρνήσεις και μια θέση έχει να προτείνει η ορθόδοξη χριστιανική ηθική στον σύγχρονο άνθρωπο που προβληματίζεται με την αλματώδη τεχνολογική πρόοδο.
Α) Άρνηση της ρομαντικής απαισιοδοξίας.
Ο πεσιμισμός που βλέπει στην τεχνολογία μόνο τις αρνητικές πλευρές, που κανείς δεν πρέπει να παραβλέπει, που τη θεωρεί δηλητήριο και απειλή για την ύπαρξη του ανθρώπου είναι επικίνδυνος και απαράδεκτος. Δεν είναι δυνατόν να παραθεωρούνται οι ευεργετικές συνέπειες από τη χρήση της στην καθημερινή μας ζωή. Ουδείς μπορεί να αμφισβητήσει το γεγονός ότι η τεχνολογική πρόοδος με άξονα την Πληροφορική έχει ευεργετικές επιπτώσεις πολυσχιδείς. Παράδειγμα, οι ειδήσεις και τα διάφορα γεγονότα φτάνουν στα κέντρα επεξεργασίας τους αστραπιαία και διανέμονται και προβάλλονται σε παγκόσμιο επίπεδο. Στο πεδίο επίσης της εργασίας καταγράφονται επιπτώσεις που σχετίζονται τόσο με το γενικότερο εργασιακό περιβάλλον, που γίνεται μεταξύ άλλων ασφαλέστερο , όσο και με τη φύση και την ποιότητα των θέσεων εργασίας. Νέες θέσεις εργασίας δημιουργούνται καθημερινά πολύ υψηλού μορφωτικού επιπέδου. Έτσι προκύπτει μια πρωτόγνωρη και συνάμα ευεργετική αρμονική συνύπαρξη των προϋποθέσεων ανάπτυξης της προσωπικότητας του Ανθρώπου και της διαρκώς διευρυνόμενης χρήσης της Επιστήμης και της Τεχνολογίας και των εφαρμογών τους στην καθημερινή πράξη και ζωή. Η επιστροφή, εν τέλει στη φύση που ευαγγελίζονται πολλοί ρομαντικοί θα σήμαινε επιστροφή στις άθλιες συνθήκες ζωής και οπισθοδρόμηση στον πρωτογονισμό του παρελθόντος.
Β) Η άρνηση της τεχνοκρατικής υπεραισιοδοξίας.
Είναι εντυπωσιακή η εν γένει αναβάθμιση της εργασίας, όπως ήδη ανέφερα. Όμως είναι εξίσου αλήθεια ότι δεν μπορεί κανείς να παραβλέψει και να υποβαθμίσει τα δυσμενή αποτελέσματα των εξελίξεων της Πληροφορικής στα σύγχρονα εργασιακά δεδομένα. Η γενικευμένη αυτοματοποίηση στο πεδίο της παραγωγής μπορεί να φαίνεται πολύ μακρινή και ο κίνδυνος υποκατάστασης πλήρους του ανθρώπου από τα τεχνολογικά δημιουργήματα ίσως είναι ουτοπικός, όμως με γεωμετρική πρόοδο εξανεμίζονται θέσεις εργασίας διεθνώς. Εργαζόμενοι ακόμη και με υψηλό μορφωτικό επιστημονικό επίπεδο, που είχαν μέχρι χθες επενδύσει χρόνο και μόχθο για την κατοχύρωση της εργασιακής τους σταθερότητας βλέπουν την κοινωνική και οικονομική ενίοτε και την οικογενειακή ζωή τους να κλονίζεται σφόδρα οδηγώντας σε εφιαλτικό αδιέξοδο. Επίσης νέοι άνθρωποι που δεν έχουν ακόμη μπει στην παραγωγική διαδικασία, αλλά με μεγάλο υλικό και ψυχικό κόστος έχουν οργανώσει τις σπουδές τους και το μέλλον τους με βάση τα δεδομένα συγκεκριμένων θέσεων εργασίας οι οποίες στην αρχή του επαγγελματικού τους προσανατολισμού και προγραμματισμού εμφάνιζαν καλές προοπτικές, τώρα περιέρχονται σε αβεβαιότητα και αδιέξοδο. Το ζοφερό κλίμα της “τεχνολογικής ανεργίας” μπορεί να οδηγήσει ιδίως τους νέους σε νοοτροπίες και συμπεριφορές υπονομευτικής κοινωνικά ριζοσπαστικοποίησης.
Το Διαδίκτυο επίσης είναι η κορυφαία απόληξη της σύγχρονης δημιουργίας στην κονίστρα των δυνατοτήτων της Πληροφορικής. Οι σκέψεις ενός συγγραφέα, για παράδειγμα, διαμέσου ενός εντύπου μπορούν να διανεμηθούν σε μερικές χιλιάδες αναγνωστών. Σήμερα πολυσχιδείς γνώσεις μπορεί να έχουν αποδέκτες μέσω του διαδικτύου εκατομμύρια ενδιαφερομένων φιλομαθών σε πλανητικό επίπεδο. Αλλά και με την ίδια ευκολία η ανεπεξέργαστη επιστημονικά η και σκοπίμως «κατασκευασμένη» πληροφορία διαδίδεται σε εκατομμύρια ανθρώπους και επηρεάζει τη ζωή τους αρνητικά. Tά δεδομένα παρακολούθησης της πληροφορίας από το κοινό γίνονται αντικείμενο επεξεργασίας από ειδικούς επιστήμονες, ώστε να σχεδιαστούν πιο αποτελεσματικές μέθοδοι επιρροής των μαζών σε θέματα αγοραστικής συμπεριφοράς, αισθητικών τάσεων, πολιτικών η κοινωνικών η ηθικών απόψεων και επιλογών. Μάλιστα λόγω της εντυπωσιακής ευχέρειας πρόσβασης στην πληροφορία ο αποδέκτης των πληροφοριών, ιδιαίτερα οι νέοι, που δεν έχουν τον χρόνο επεξεργασίας της πληροφορίας, λόγω και του προβληματικού εκπαιδευτικού συστήματος, εθίζεται σε μια παθητική, άκριτη στάση απέναντι στο περιεχόμενο του μηνύματος και στην ακρίβειά του: «Αφού αυτό προβάλλεται στο διαδίκτυο, άρα είναι αναμφίβολα αληθές». Η προπαγάνδα ασφαλώς είναι ιστορικό φαινόμενο, αλλά σήμερα λειτουργεί με όρους παγκόσμιας εμβέλειας και έχει χάριν της τεχνολογίας παρεισφρήσει σε κάθε σπίτι, δημόσιο η ιδιωτικό περιβάλλον. Στον ίδιο χώρο, επίσης, ευρίσκεται ομάδα συνομηλίκων, αλλά με το facebook και το internet παιδιά μπορούν να διαλέγονται με άγνωστα πρόσωπα που κάποτε αποβαίνουν μοιραία και επικίνδυνα. Είναι ήδη ανησυχητικός ο αριθμός των αυτοκτονιών νέων που επηρεάστηκαν από σκοτεινά μηνύματα του διαδικτύου. Γι αὐτό βλέπουμε κράτη που επιχειρούν ισχυρότερη θωράκιση και προωθούν περισσότερα μέτρα σχετικά με τον έλεγχο της διαδικτυακής επικοινωνίας.
Φέρνει δίπλα μας τον άνθρωπο από όλα τα μήκη και τα πλάτη της υφηλίου, ισχυρίζονται οι τεχνοκράτες. Αναμφίβολα, αλλά ο homo technologicus αδιαφορεί η περιφρονεί πολλές φορές τον συνάνθρωπο της διπλανής πόρτας. Η διαδικτυακή επικοινωνία, εξάλλου, δίδει στον χρήστη την ψευδαίσθηση ότι βρίσκεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος του κόσμου. Η αποδοχή μας εκ μέρους των άλλων είναι μια φυσική ανάγκη, αλλά ο τρόπος με τον οποίο δικτυώνεται-συνδέεται ο καθένας με τους άλλους είναι διαφορετικός σε σχέση με την πραγματική επικοινωνία. Με το διαδίκτυο είναι ευκολότερο ν΄ αποκτήσεις χιλιάδες «φίλους» και γνωστούς και να συνδεθείς εικονικά μαζί τους, ενώ στην πραγματική επικοινωνία ο αριθμός αυτός μειώνεται δραματικά. Ακόμη, λόγω της ευκολίας που παρέχει ο μεγάλος αριθμός διασύνδεσης είναι ευκολότερο να αποφύγει κανείς κάθε αρνητική κριτική η δυσάρεστη συνάντηση, να απορρίψει η να αγνοήσει συνομιλητές και να κατασκευάσει με τον τρόπο αυτόν έναν εικονικό κόσμο κομμένο και ραμμένο στα μέτρα του, στον οποίο καταπνίγεται κάθε διαφορετική φωνή και κάθε αντίλογος που θα μπορούσαν να προσφέρουν ευκαιρίες για υγιή και ουσιαστικό διάλογο. Μια τέτοιου είδους αποδοχή όχι μόνο δεν έχει σχέση με την πραγματικότητα, αλλά καθιστά τον άνθρωπο στάσιμο, αφού τον αποκόπτει από κάθε ευκαιρία εμπλουτισμού του τρόπου με τον οποίο σκέφτεται και κινείται.
Να γιατί η υπεραισιοδοξία των τεχνοκρατών ότι η τεχνολογία με πυρήνα την Πληροφορική έχει πάντοτε μια λύση για το κάθε πρόβλημα είναι αφελής και ίσως επιζήμια.
Γ. Εκτός από τα δύο άκρα υπάρχει η πρόταση της ρεαλιστικής αισιοδοξίας που προτείνει η Εκκλησία. Ναι στη συνετή χρήση της τεχνολογίας όχι στην ανεύθυνη χρήση και κατάχρησή της. Το κλειδί είναι στα χέρια μας και λέγεται ευθύνη. Η τεχνολογική πρόοδος μπορεί ν ἀποβαίνει σωτήρια για τον άνθρωπο, όταν στηρίζεται στην ηθική ευθύνη του ανθρώπου. Όταν η χρήση της γίνεται με βάση την αγάπη, όταν αποβλέπει στο πραγματικό συμφέρον του ανθρώπου, τότε οι προοπτικές που διανοίγονται είναι αισιόδοξες.
Η ορθοδοξία στέκεται κριτικά απέναντι στην τεχνολογική πρόοδο. Αντιλαμβάνεται ότι η τεχνολογία έχει μεγάλη δύναμη και επιδρά στη ζωή διαμορφώνοντας ακόμη σε μεγάλο βαθμό και την ανθρώπινη συμπεριφορά. Δεν υπερεκτιμά τις δυνατότητες, δεν τη θεοποιεί, αλλά ούτε την υποτιμά, πολύ περισσότερο δεν την απορρίπτει. Η Εκκλησία δεν είναι αντίθετη προς την τεχνολογία, αλλά επιθυμεί η τεχνολογία να έχει τη διάσταση που της πρέπει, ώστε να λειτουργεί με ανθρώπινο πρόσωπο για χάρη του ανθρώπου. Να δίδει ζωή στα χρόνια και όχι χρόνια στη ζωή. Τονίζει ότι η τεχνική πρόοδος και η ανάπτυξη των επιστημών είναι αποδεκτές μόνο ως εργαλείο για τη βελτίωση των συνθηκών και της ποιότητας της ζωής, σκοπός της οποίας είναι η πνευματική ανύψωση και η θέωση του ανθρώπου.
Συμπερασματικά η Πληροφορική και εν γένει η τεχνολογία δεν είναι άγριο θηρίο που ήλθε να κατασπαράξει τον άνθρωπο, αλλά αποτελεί εκπληκτικό επίτευγμα της επιστήμης, δηλαδή της ανθρώπινης γνώσης και του Πνεύματος. Είναι ευλογία και δώρο Θεού, αλλά η υπερβολή και η ανευθυνότητα τη μεταβάλλει σε κατάρα. Άρα αυτή καθαυτήν η τεχνολογία δεν απειλεί τον άνθρωπο, όπως δεν τον απειλεί το μαχαίρι η ο τροχός και άλλα εν χρήσει αντικείμενα. Εκείνο που πρέπει να ελέγχεται κατά περίπτωση είναι η ορθή χρήση της τεχνολογίας που επαινείται από τους εχέφρονες, ενώ η υπερβολή απορρίπτεται και από τους ιδίους τους επιστήμονες ως επικίνδυνη. Γι΄ αυτούς τους λόγους είναι ανάγκη να προσδιορισθούν τα όρια της χρήσης και να επισημανθούν τα όρια της κατάχρησης.
Ο χριστιανός δε φοβάται και δε δαιμονοποιεί ούτε την ύλη ούτε την τεχνολογία. Χρησιμοποιεί τα επιτεύγματα στον βαθμό που διευκολύνουν τη διαπροσωπική επικοινωνία του, που ωφελούν τον εαυτό του και τους συνανθρώπους του και συμβάλλουν σε μια ζωή χριστοκεντρική που αποβλέπει στη θέωση. Γνωρίζει τα όρια της και τη μεταχειρίζεται όχι για αυτοπροβολή, για κατάκριση η ακόμη για ανήθικους και εγκληματικούς σκοπούς. Γνωρίζει ότι έχει θετικές συνέπειες αλλά και επικίνδυνες παρενέργειες, ότι παράγει επιθυμητά προϊόντα αλλά και ανεπιθύμητα υποπροϊόντα.
Στον άνθρωπο του δυτικού κυρίως πολιτισμού, πάντα υπήρχε ο πειρασμός της υποταγής του στα προϊόντα της σκέψης του και της μετατροπής του σε υποτακτικό των ειδώλων που ο ίδιος κατασκεύαζε. Γι αὐτό χρειάζεται μεταξύ άλλων και η ανάπτυξη μιας διαδικτυακής συμβουλευτικής εκπαίδευσης και μάλιστα για τους νέους μας, που αποτελούν ομάδα ιδιαίτερα ευάλωτη και χρειάζονται αξιόπιστο πλοηγό. «Χωρίς κανόνα πλοήγησης δεν οδηγούμαστε σε καλό αποτέλεσμα ούτε στη στεριά, ούτε στη θάλασσα, ούτε στον αέρα» Η γονική ευθύνη είναι επίσης καθοριστική. Η τοποθέτηση του υπολογιστή σε κεντρικό σημείο του σπιτιού, η από κοινού με τους γονείς περιήγηση στο διαδίκτυο, η αιτιολόγηση των περιορισμών, η ενημέρωση για την προστασία της ιδιωτικής ζωής, η υιοθέτηση κοινής γραμμής, η έγκαιρη επικοινωνία με ειδικούς και κυρίως η ψύχραιμη προσέγγιση του ζητήματος αποτελούν βασικούς όρους και προϋποθέσεις για την εξοικείωση και την ασφαλή πρόσβαση των νέων στις δυνατότητες του διαδικτύου, αφού πλέον έγινε αναγκαίο μέσο για τη ζωή μας.
Το διαδίκτυο μας προσφέρει τη δυνατότητα να φέρουμε στο σπίτι μας κάθε λογής πληροφορίες. Μοιάζει με πολυσύχναστη πλατεία στην οποία υπάρχουν εκκλησία, θέατρο, βιβλιοπωλείο, μουσείο, κάθε είδους καταστήματα και κυκλοφορούν κάθε λογής άνθρωποι. Στη δική μας επιλογή έγκειται το που θα πάμε και τι θα πάρουμε. Που θα μπούμε και με ποιούς θα συναναστραφούμε. Η πλατεία και η αγορά δεν ευθύνονται για τον τρόπο της επιλογής μας. Έτσι και η τεχνολογία δεν ευθύνεται για τον τρόπο που τη χρησιμοποιούμε.
Εν κατακλείδι, τα επιτεύγματα της Πληροφορικής είναι πολύ χρήσιμα και απαραίτητα και η χρήση τους συνεχώς διευρύνεται. Η σωστή διαχείριση του δαιδαλώδους ψηφιακού κόσμου και η επακόλουθη αποφυγή των επιζήμιων εκφάνσεών του είναι κατά βάση συνάρτηση της αναγνώρισης και της συνειδητοποίησης της αξίας του μέτρου και των κανόνων, της εγκράτειας και της αυτοπειθαρχίας, της κριτικής και διακριτικής στάσης στο πολυκύμαντο πλαίσιο της καθημερινής μας συμπεριφοράς. Στη διαμόρφωση τέτοιων, ανθεκτικών και ισορροπημένων προσωπικοτήτων που φέρουν βαθύ το αίσθημα της ευθύνης επιβάλλεται να αποβλέπουν κατά προτεραιότητα οι θεμελιώδεις φορείς της διαπαιδαγώγησης (οικογένεια, Εκκλησία, Σχολείο, Μ.Μ.Ε.), αν, βέβαια, επιθυμούμε μία βιώσιμη και θαλερή ανθρώπινη κοινωνία.
Bιβλιογραφία
Μ. Βασίλειος, «Όροι κατά πλάτος», στο J.P. Migne (1998), «Ελληνική Πατρολογία», Αθήνα: ΚΕ.Π.Ε., τ. 31.
Γιαννουλάτος Αναστάσιος (2000), «Παγκοσμιότητα και Ορθοδοξία», Αθήνα: Ακρίτας.
Παπαδόπουλος Στυλιανός (2011), «Πατρολογία», Αθήνα: Γρηγόρη, τ. β .
Παυλόπουλος Προκόπιος (2019), «Από την βιομηχανική επανάσταση στην τεχνολογική», Αθήνα: Gutenberg.
Σοφιανός Δημήτριος (2007), «Ορθοδοξία και Ελληνισμός-Σταθερή πορεία και αγώνες αιώνων», Ι.Μ. Μεγάλου Μετεώρου.
Xατζηεφραιμίδης Ειρηναίος (2006), «Ορθοδοξία και Πολιτισμός», Αθήνα: Σταμούλης.
Διαδικτυογραφία
Παρασκευαΐδης Χριστόδουλος (2003), «Νέες Τεχνολογίες και Αγωγή της Νεολαίας», ομιλία εις το ΚΘ Παιδαγωγικό Συνέδριο της Χριστιανικής Ενώσεως Εκπαιδευτικών Λειτουργών , https://xristodoulos. antibaro. gr/ekklisia/3-1-2003.html, τελευταία πρόσβαση: 9-9-2019.
Runciman Stevenson (2000), «Τό Βυζάντιο καί ἐμεῖς», https: // www. impantokratoros. gr /ranciman_ byzantium. el.aspx, τελευταία πρόσβαση: 9-9-2019.
Χατζηνικολάου Νικόλαος (2012), «Ἐκκλησία, νέες ἀντιλήψεις καί νέες τεχνολογίες» https:// www. pemptousia. gr/2012/10/ekklisia-nees antilipsis-ke-nees-tech/, τελευταία πρόσβαση: 9-9-2019.
